Мұхтар Әуезов

Қазақ әдебиеті, барлық жұрттың әдебиеті сияқты, екіге бөлінеді: біріншісі – ауызша әдебиет, ел ақындығы. Екіншісі – жазба әдебиеті. Ел ақындығы не ауызша әдебиет:

Құлынымның бұғанасы қатқанша, рақым ет. Сорлы қылып қақсатпа, зарлатпа, көрде мені күңірентпе!»

Әйтеуір енді алдында бұлдырлап, елестеп жүгіргендей болып, елбеңдеген бір нәрсе жолын бастап келе жатқан сияқты.

Әдебі жоқ, мінез жоқ, Қодардан без.

Кәпірдің денесінің бәрі де артық,

Жалпағы жауырынының үш жарым кез.

Қодардың өзі дардай, сөзі дарбай,

Жүреді жанның бәрін көңіліне алмай.

Қыпша бел, алма мойын, сұлу Баян

Сипатып жаннан асқан ол бір серім!

Тал бойының міні жоқ, қолаң шашты,

Шашының ұзындығы тізін басты,

Гүл төгілген аузынан меруерт тісті,

Ондай жан дүниеде жаралмасты.

Аппақ керік маңдайлы, қылығы наз,

Малың түгіл басынды берсең дағы аз.

Сыртынан күлімсіреп сөйлессе де,

Көңілі қос болмайды, баймен араз.

Жұрт айтатын темірлі күймесі бар,

Қозы Көрпеш дегенде денесі тар.

Анда-санда болмаса сөйлеспейді,

Жалғыз жатып Қозы үшін қылады зар.

Қарабай, ат мінесің бек тағалап,

Ақ қасқыр ауылыңды жүр жағалап.

Қара інген от басында шөгіп жатыр,

Жүгірген бозша тайлақ жар жағалап.

Ойпыр-ай, не деген, не деген биік! Көріп пе ем осыны бұрын, көрмеп пе ем? Не қылған қап-қара? Неліктен жап-жалаңаш... Бұ қай тау, жаным-ау?.. Қандайлық қап-қараңғы дүние. Түн бе, алакөлеңке ме, әлде не?.. Не қылған құлазыған жалғыздық... Қайдан, қалайша кеп қалдым осында?..

Тау зорайып, пішіні суып аспандап барады. Аяғының астына қарай алар емес... Салған сайын тіктеніп шаншыла түседі. Астында әлсіреген бір жаман ат... Аяғын жылжыта алмай қалтырап тұрғандай. Сондай халде өзі. Төменгі жағы көз алдында құлазып, шаншылып тас құзға айналып барады. Ар жағы?! Қарай алмай көзін жұма берген сияқты. Қап-қара боп, азынап ашылып бара жатыр. Тұнжыраған түпсіз қара қуыс... Ажал исі аңқиды.

Қапсағай қара қойнын ашқан өлім бе?..

— Өлдім-ау... Кеттім-ау... Бітті деген осы ма?

Бұлқынып қалды, бірдеме тарс етті...

Жәмиланың даусын есітті. Ашулы, ащы екен... Сонда да майдай тиді. "Уһ!" деп көзін ашты.

Есікті екінші рет тарс еткізіп жауып қалып: — Құртар болдың ғой әбден, түге... Құдай құртқан немелер! Құрттың ғой бізді де әбден!1— деп келе жатқан анық Жәмила, өзінің қатыны.

Аяздай соғып ұшқындап келсе де, бұл жанағы жалғыздық емес... Қара құз ажал емес... Жер... Ол да емес-ау... Тіпті өзінің үйі... Өз төсегі... тірі... бар...

— Жәмиламысың? Уһ. Жәмила-ай.

тістегеннің аузында, ұстағанның қолында

«Пәленше атыңды алып кетті» деген ағайынның жетімсіген сөзін естігенде жаны шыдамай,

Мен сенің мазақ қылатын кісің .емеспін!