Radivoj Radić

Vizantinci su sebe nazivali Romeji (Rimljani), a svoju državu „carstvo Romeja“, pa se njen vladar do kraja postojanja carstva potpisivao formulom „u Hristu Bogu verni car (vasileus) i samodržac (autokrator) Romeja“. Termini Vizantija i Vizantijsko carstvo zapravo su veštački i predstavljaju izum moderne nauke, a u vezi su sa drevnim gradom na evropskoj strani moreuza Bosfor, koji se nazivao Vizantion.

Na temeljima tog grada Konstantin Veliki je u prvoj polovini IV veka podigao velelepni megalopolis i preimenovao ga u Konstantinopolj (Konstantinov grad). Tako je termin Vizantija kao naziv za državu uveden u XVI veku, kada ona više nije ni postojala. Učinio je to Jeronim Volf (1516–1580), nemački klasičar i pionir vizantologije, koji je ispravno uočio da postoji jasna razlika između Rimskog carstva I, II i III veka i carstva IV i kasnijih stoleća.

Od posebne važnosti je to da je istočni deo carstva, pre svega zahvaljujući gušćoj naseljenosti, boljoj ekonomiji, većem broju velikih gradova i jače utemeljenom hrišćanstvu, lakše podneo tu krizu, što je za posledicu imalo pomeranje težišta carstva u istočne provincije.

Za Vizantiju je izrečena ocena da predstavlja neponovljiv spoj rimskog državnog uređenja, grčke kulture i hrišćanstva.

Zanimljiv fenomen u Vizantijskom carstvu bila je seoska opština. Njeni žitelji su zajedno koristili šume i pašnjake, gde su kosili travu, sekli grmlje, skupljali kestenje i jagode, a zajedno su iznajmljivali i pastira i poljara. Čak su i porez, koji je država radi delotvornijeg ubiranja razrezivala na seoske opštine, plaćali zajedno.

Upravo su ti gradovi, odnosno njihova privreda, kao i gušća naseljenost omogućili Istočnom rimskom carstvu da lakše podnese ekonomsku krizu III veka, možda najveću krizu u celokupnoj svetskoj istoriji.

putu Via Egnatia (Drač–Solun–Carigrad),

Dok su u antičkim gradovima ulice prvenstveno bile svojevrsne saobraćajne arterije, vizantijske ulice dobile su još jednu funkciju – postale su središte trgovine.

Kada su u pitanju imena u Vizantijskom carstvu, može se napraviti gruba podela na tri grupe: porodična imena (patronimici), krštena imena i monaška imena.

U prvim stolećima postojanja Vizantije prevladavalo je samo lično ime i trebalo je da protekne mnogo vremena dok se nije uspostavio običaj da se uz ime stavi i prezime. Pripadnici viših slojeva vizantijskog društva prezimena su počeli da dodaju počev od VIII veka (što govori o nastanku prvih velikaških porodica), a seljaci tek od X ili XI veka.